Sierduiven
J.Luchtmeijer


DUIVENSLAGEN IN FRIESLAND


In Friesland zijn slechts enkele fraaie onderkomens voor duiven uit het verleden bewaard gebleven. Zo staan er nog een zestal duivenslagpoorten en een enkele duivenslagtil verspreid in de provincie. Deze duivenslagpoorten ontstonden in de 16e en 17e eeuw.  

Aan het eind van de vorige eeuw is nog een duivenslagpoort in stijl nagebouwd in Allingawier.


Wat is een duivenslagpoort?

Een duivenslag is een sluitinrichting voor een duivenhok. Duiven kunnen het hok door het vlieggat wel invliegen, maar eenmaal binnen kunnen ze er indien gewenst niet meer uit.

Bij een duivenslagpoort zijn de duivenhokken gelokaliseerd op de zolder van de toegangspoort tot een kasteel, borg, stins, boerderij, kerk of klooster. Dit kon in de vorm van een stenen poort of in een rechthoekige houten kast met een zadeldak boven de poort die de gehele breedte van de poort innam. Friesland kent alleen nog de stenen poorten; in Groningen was de houten kast, de zogenaamde ‘doefkast’ bekender.

Ze stonden vaak op een dam in de gracht rond het hoofdgebouw, zodat de duiven verzekerd waren van water.

In de top van de voor– en/of achtergevel zaten de vlieg- of vluchtgaten, al dan niet met een zitsteen er onder. Soms zaten de vlieggaten ook in de zijgevel. In Friesland worden deze vlieggaten gibbengaten genoemd.

In een enkel geval zaten er op het pannendak een rij vluchtgaten. Dit heet een gibbeflecht. Een halfwilde duif werd een gibbe genoemd.


De gibbengaten in de top van

de voorgevel.

Gibbengaten in de zijgevel.

Gibbengaten in de zijgevel.

Binnen in het hokgedeelte waren voor de duiven mogelijkheden aangebracht om te kunnen nestelen.

De duivenslagpoorten zijn meestal nauwelijks versierd, maar wel vaak getooid met een wapensteen die aangeeft welke familie of families er in de state gewoond hebben.

Het hebben van een fraaie duivenslagpoort gaf de eigenaar zeker enig aanzien.


In de Middeleeuwen stonden er in Friesland ongeveer 500 stinsen. Stinsen, ook wel steenhuizen genoemd, zijn verdedigbare stenen huizen,waar de bewoners van een boerderij zich in tijd van oorlog in terug konden trekken. Het waren eenvoudige, zwaar gebouwde torens (torenstins) of rechthoekige bouwwerken (zaalstins) van steen opgetrokken in tegenstelling tot de gewone huizen die van hout en leem waren gebouwd. Ze werden meestal op een verhoging of wier gebouwd en werden met een aarden wal of gracht omringd, met hierin of-over een toegangspoort. In eerste instantie waren ze niet bedoeld voor permanente bewoning. Vanaf de 14e eeuw werden ze zo uitgebreid dat dit wel mogelijk werd.

Friesland kende in die tijd geen centraal gezag en er waren onderling veel vetes. Elke adellijke familie moest dus wel een verdedigbaar stenen huis hebben.

De stinsen stonden zowel in de steden als op het platteland. Het waren de steunpunten voor de heerschappij van de Friese adel.


Als voorbeeld van een stins,

de Oude Stins in Garijp (Garyp).

tekening Jacob Stellingwerf, 1722.

De Schierstins in Veenwouden.

De enige torenstins die nog intact is.


In de 17e en 18e eeuw werden veel eenvoudige torenstinsen afgebroken of uitgebreid en  verrezen er luxueuzer gebouwen, die states werden genoemd. Deze states straalden meer gezag en welvaart uit en hadden een veel groter wooncomfort. Maar voor verdediging waren ze minder geschikt. In die tijd was er in Friesland echter geleidelijk aan een centraal gezag ontstaan, waardoor er minder vetes waren en er dus minder behoefte was aan goed verdedigbare huizen. Bovendien was het geschut zo verbeterd dat ze ook niet meer voldeden als verdedigingsbouwwerk.


Eind 18e en 19e eeuw verdween een groot deel van de states door het wegtrekken en het uitsterven van de families. Bovendien werd het recht om een bezit in zijn geheel aan één erfgenaam te vererven opgeheven. Het bezit raakte daardoor versnipperd en onbetaalbaar voor de bewoners.



In Friesland staan nu nog de volgende zes oude duivenslagpoorten:

Achlum

duivenslagpoort als enig restant van het Slot Groot Deersum

Beers (Bears)

duivenslagpoort bij een uit staal gereconstrueerde Uniastate

Marssum (Marsum)

duivenslagpoort bij de Heringastate of het Poptaslot

Rauwerd (Raerd)

duivenslagpoort als enig restant van de Jongemastate

Sexbierum (Seisbierrum)

duivenslagpoort als enig restant van de Liauckamastate

Waaxens (Waaksens)

duivenslagpoort als enig restant van de Sjuxmastate

Hiernaast is er een nieuwe gebouwd in Allingawier bij de “Allingastate”.

Bovendien staat er nog een duiventil in Oldeberkoop (Aldeberkeap) op de Doevekaampe.




Naar volgend hoofdstuk


Terug naar Duivenslagpoorten en duiventillen in Friesland.